تاریخچه نیشکر

نیشکر یکی از گیاهان تیره گندم است نیشکر از گیاهان مهم قندی است که کشت و کار آن سابقه طولانی دارد.

کشت نیشکر در خوزستان 700 تا 800 سال قبل از میلاد رواج داشته و کلمه خوزستان به معنی شکرستان می‌باشد. آغاز فعالیت برای کشت نیشکر در خوزستان در سال 1316 الی 1318 بوده ولی شروع جنگ جهانی و کارشکنی شرکت نفتی سابق ایران و انگلیس باعث عدم رسیدگی به این فعالیت شد. با همکاری FAO در سال 1330 برنامه کشت نیشکر در خوزستان پایه گذاری شد و تا امروز ادامه داشته بطوری که در حال حاضر برنامه توسعه نیشکر یکی از بزرگترین طرحهای ملی ایران است. سطح زیر کشت این محصول در سال 1365 به مقدار 28000 هکتار با متوسط عملکرد 83 تن ساقه در هکتار بوده است.

کشت نیشکر

ازدیاد نیشکر به صورت قلمه زنی می‌باشد. پس از آنکه قلمه در شرایط مناسب محیطی قرار گرفت ریشه‌های نازک و یکنواخت سفید رنگ از آن خارج می‌شود. پس از آنکه ساقه رشد کرد ریشه‌های ساقه بوجود می‌آید این ریشه‌ها خیلی محکم‌تر از ریشه‌های قلمه‌ای می‌باشند

قسمت های مختلف گیاه نیشکر

1. ریشه

2. ساقه

3. برگ

4. گل

ریشه

در داخل خاک معمولا سه نوع ریشه بوجود می‌آید.

ریشه‌های سطحی: که دارای انشعابات زیادی می‌باشند طول آنها وابسته به رقم و بین 50 تا 250 سانتیمتر است.

ریشه‌های میانی: این ریشه‌ها را ریشه‌های پشتیبان نیز می‌گویند و نقش آن تثبیت گیاه می‌باشد. رنگ آنها سفید و دارای سرعت رشد زیادی می‌باشند و عمیق‌تر از ریشه‌های سطحی هستند.

ریشه‌های عمیق: این ریشه‌ها بطور مستقیم در خاک فرو می‌روند و ممکن است تا عمق چند متری نفوذ کنند در مناطق حاره در صورتی که رطوبت کم باشد این ریشه‌ها به سرعت در زمین فرو می‌روند. بعضی از ارقام نیشکر دارای قدرت تولید ریشه‌های زیاد بوده و عواملی مانند واریته و حرارت و رطوبت و جنس خاک روی وضع پخش و نمو ریشه تاثیر دارد.

ساقه

ساقه نیشکر به شکل استوانه‌ای و دارای مغز است که ذخایر ساکارز بیشتر در قسمتهای مرکزی و پایینی آن می‌باشد. قسمت فوقانی ساقه همانند قسمت فوقانی چغندر غنی از عناصر معدنی و فروکتوز و گلوکز است . ساقه از گره‌ها و میان گره‌ها تشکیل شده است. معمولا قسمتی از ساقه زیر خاک است. طول ساقه در انواع مختلف متفاوت است و حدود 2 و حداکثر تا 6 متر به قطر 2 تا 6 سانتیمتر می‌باشد. در هر گره حداقل یه جوانه مولد ساقه و حلقه‌ای از جوانه‌های مولد ریشه‌های نابجا وجود دارد.

جوانه‌های گره‌های سطح خاک و زیر خاک فاقد خواب بوده و توانایی تولید پنجه‌های زیادی دارند. در بعضی از مزارع نیشکر از گره‌های نزدیک سطح خاک ریشه‌هایی خارج می‌شود. علت این امر مربوط به رطوبت زیاد در سطح زمین است. در قسمت پایین جوانه‌های جانبی یک برآمدگی وجود دارد که محل اتصال غلاف به ساقه است. کار غلاف محافظت از جوانه‌های جانبی می‌باشد.

برگ

برگها به صورت متناوب روی ساقه از محل گره‌ها خارج می‌شوند. هر برگ از پهنک و غلاف تشکیل شده است. طول برگها مکن است به یک متر حتی بیشتر نیز برسد. رنگ برگها در قسمت بالایی سبز تیره و در محل غلاف سبز روشن می‌باشد. البته رنگ برگها از سبز مایل به زرد تا سبز تیره در ارقام مختلف متفاوت است. پهنک دارای یک رگبرگ اصلی است. برگ نیشکر دارای زبانک و گوشوارک می‌باشد.

گل

نیشکر بعد از 12 تا 24 ماه رشد رویشی چنانچه تحت شرایط روزهای بسیار کوتاه قرار بگیرد تولید گل می‌کند گل اذین نیشکر به صورت خوشه‌ای مرکب و دارای انشعاب زیاد به طول 30 تا 100 سانتیمتر و از انتهای ساقه بوجود می‌آید گل دارای 3 پرچم و مادگی می‌باشد بسیاری از ارقام زراعی نر عقیم بوده و بذر تولید نمی‌کنند گلهای انتهایی بارور و گلهای پایین‌تر عقیم هستند.بذر نیشکر شبیه دانه گندم است دانه قدرت حیاتی کمی داشته و بعد از رسیدن پس از مدت کوتاهی از بین می‌رود. هنگام گل کردن مقدار قند ساقه‌ها کاهش می‌یابد. در مزارع برای جلوگیری از به گل رفتن نیشکر می‌توانیم با پاشیدن علف کش دارای کوات مانع به گل روی نیشکر شویم. بعد از گلدهی رشد طولی ساقه متوقف می‌شود.

محصولات نیشکر

از گیاه نیشکر میتوان محصولات متفاوتی تولید کرد ازجمله مهمترین محصولات تولیدی از نیشکر میتوان موارد زیر را نام برد .

1. انواع شکر های سفید ،قهوه ای ، دارویی و….

2. خمیر مایه

3. کاغذ

4. الکل

5. Mdf

6. خوراک دام

7. محصولات سلولزی تجزیه پذیر

علاوه بر استخراج قند از نیشکر،، برگهای سبز نیشکر برای تغذیه دام ها بکار رفته و از برگ خشک آن به عنوان سوخت استفاده نموده و یا در کارخانجات تهیه کمپوست بکار می رود.

مشتقات نیشکر بعد از برداشت و محصولات جانبی حاصل از هر یک

باگاس:

پس از آنکه قند با عصاره ( شیرخام) موجود در ساقه نیشکر در کارخانه استخراج گردید، باقیمانده مواد سلولزی ساقه آن باگاس یا تفاله نام دارد که یکی از فراورده های فرعی و با اهمیت نیشکر می باشد و از آن بطور مستقیم و یا غیر مستقیم مواد و عناصری مانند سنگ فندک، فیبر، خمیر کاغذ برای تولید کاغذ در کارخانجات کاغذ سازی و مقوا سازی، تخته، مواد پلاستیکی، سیمان باگاس، صابون و غیره تهیه گردیده و یا به عنوان سوخت کوره های بخار مولد برق کارخانه نیشکر مصرف می شود.

ملاس:

باقیمانده شربت غلیظ شده نیشکر را که امکان استخراج مواد قندی آن وجود ندارد ملاس می نامند که از ملاس می توان برای تهیه الکل صنعتی، مواد پروتئینی، اسید استیک، اسید سیتریک، سرکه، استن، شربت، کود و خوراک حیوانات استفاده نمود.

گل صافی:

این ماده نیز یکی از محصولات فرعی نیشکر می باشد که پس از استخراج قند در کارخانه حاصل شده و می توان از آن به عنوان کود برای تقویت زمین های زراعتی و یا تهیه لاک، شمع و مواد چرب استفاده نمود.

مواد تخمیری:

این مواد شامل : استن، بوتانول، اسیدلاکتیک، اسیدنیتریک، اسیدگلوتامیک، اسیدایتاکوئیک، گلسیرین، لوورخوراکی می باشند.

به تازگی با استفاده از باگاس حاصل از نیشکر جهت تولید ظروف یکبار مصرف سلولزی استفاده میشود که شرکت پارس طبیعت سلولز اولین شرکت تولید کننده این ظروف میباشد که به تازگی در مجموعه صنایع کاغذ پارس و در همجواری شرکت نیشکر هفت تپه این فرایند را اغاز کرده و گامی بلند در حفظ محیط زیست و تولید محصولات تجزیه پذیر برداشته است چرا که این محصولات پس از یک سیکل 100 روزه تجزیه و دیگر اثار مخرب آنها باقی نخواد ماند .